سایت مرجع در و پنجره دو جداره ، پنجره یو پی وی سی ، پنجره آلمینیوم ، پروفیل یو پی وی سی، شیشه دو جداره، شیشه سه جداره، درب و پنجره upvc ، نما، ساختمان

جالب است بدانیم که پنجره ها از ابتدا به این شکلهای مستطیل ، مربع و گاه دایره ای بزرگ از جنس چوب ، فلز و یا پی وی سی که در همه انواع ساختمانها تغریبا به یک شکل شده اند نبوده اند و دوران مدیدی را گذرانده اند تا به شکل و کاربرد کنونی رسیده اند . با دقت بیشتر می بینیم  که پنجره های ساختمانهای کنونی نیز نسبت به  پنجره های ساختمانهای قدیمیِ چند دهه پیش که کماکان به جا مانده اند با ساختار چوبی و شیشه های تکه تکه و کوچک و رنگی که نور آفتاب را با رنگهای مختلف به داخل می فرستادند یا پنجره های بزرگ آهنی و چوبی که بنا به قدمت و محل و نوع ساختمان شکل خاصی داشته اند تغییرات زیادی کرذه اند و  با وجود آنکه کاربرد آنها در انتقال نور و هوا به داخل ساختمان ثابت مانده اما از رویکرد زیبایی به رویکرد محافظت از گرما و سرما و سر و صدا و گرد وخاک تغییر یافته اند.                                                                                                              

در دوران های گذشته نیز پنجره ها ساختار های مختلفی را طی کرده اند و رویکردها و کاربرد های متفاوتی داشته اند.

 واژه پنجره :

 پنجره، دريچه و شكافي بر ديوار و گاه سقف ساختمان، براي تهويه و تأمين نور است كه ويژگي هاي پنجره ، از جمله شكل و اندازة آن و نحوة كاربردش، بسته به شرايط اقليمي و وضع فرهنگي هر منطقه متفاوت است . واژة پنجره از Panjara سانسكريت به معناي قفس گرفته شده و در اردو به صورت Pinjra  به همين معنا آمده است. اين واژه به معناي دريچة مشبك احتمالاً از قرن چهارم به بعد وارد زبان فارسي شده است و ظاهراً بعدها معنايي عام يافته و به هر نوع دريچه اعم از مشبك و غيرمشبك و با هر نوع جنس اطلاق شده است .در دورة زنديه و قاجاريه، پنجره به معناي دريچه هاي مشبك فلزي به كار رفته است . واژة "روزن"  از "روچن" پهلوي به معناي سوراخي كه از آن نور و هوا داخل اتاق مي شود، پيش از پنجره در زبان فارسي رايج بوده و احتمالاً به دريچه هاي غيرمشبك اطلاق مي شده است. در دوره هاي بعد، انواع خاصي از پنجره ها را به اين نام خوانده اند.

 واژة اُرسي نيز به نوعي پنجرة چوبي رايج در دورة زنديه و قاجاريه اطلاق مي شود. همچنين واژه هايي چون پاچنگ، دارْاَفزين به معنی پنجره هايي با صفحة مشبك چوبي ، واژه فَخْرومَدْيَن : پنجره هايي با صفحة مشبك آجري در دورة زنديه و قاجاريه آمده است .

 صورتهای مختلف پنجره در معماری گذشته تا امروز

معمولترين نوع پنجره در معماري اوايل دورة اسلامي با كاربرد اندك و آن و به صورت كُوّه بود. كوّه دريچه اي كوچك و باريك بود كه غالباً نزديك سقف ساخته مي شد. ظاهراً رعايت حريم خصوصي ديگران، از دلايل كاربرد پنجره هاي اندك و كوچك در معماري اسلامي بوده است. واژة كوّه نيز مانند روزن در زبان فارسي معنايي خاص يافته و امروزه تنها به پنجره هايي گفته مي شود كه بيشتر در مأذنه ها تعبيه مي شود. واژه هاي نافذه، قَمَريه، قَنْدَليه  و مشربيه نيز براي انواع مختلف پنجره در دوره هاي بعد و در سرزمين هاي عربي به كار رفته است.

 پنجره در قلعه ها، قصرها، مساجد و بناهاي عمومي براي گسترش زاوية ديد از سمت خارج وسیع و بزرگ و براي ممانعت از تابش مستقيم نور خورشيد از داخل تنگ و كوچك ساخته مي شد، چنانكه در قصر الزهراء عرض برخي از پنجره هاي قصر از داخل نيم متر و از خارج دو برابر بود. پنجرة باروهاي قلاع و دژها كه به مزغَل شهرت داشت، از خارج تنگ و از داخل وسیع ساخته مي شد. پيداست كه احداث اين نوع پنجره ها تنها در ديوارهاي ضخيم ممكن بود .

 در معماري دورة امويان كه از معماري يوناني و روم شرقي متأثر بوده است، با پنجره هاي مشبك در مساجد بزرگ روبرو مي شويم  و پنجره از اين دوره به بعد است كه جنبة كاربردي ـ تزييني پيدا مي كند، چنانكه قبة الصخره داراي پنجره هاي داخلي و بيروني با فاصلة حدود 30،1 متر، نزديك به سقف و با صفحات مشبكي از مرمر، شيشه هاي رنگين و تزيينات فراوان بوده است. مسجد جامع دمشق نيز داراي پنجره هايي در ديوار و گردنة گنبد است كه با شبكه هايي از طرح هاي هندسي و گياهي سنگي و گچي پوشيده شده اند همچنين مسجدجامع قرطبه (161 ـ 169) داراي گنبدي مشبك براي تأمين روشنايي فضاي مسجد است .

 در مسجد سامرا كه در 232 در دورة عباسيان ساخته شده است، 24 پنجره در قسمت بالاي ديوار قبله در زير اِفْريز و نزديك به سقف بنا وجود دارد. نماي خارجي اين پنجره ها به صورت دريچة مستطيل باريك و تنگ است كه در داخل به ابعاد بزرگتر ختم مي شود. اين پنجره ها با قوس هاي دندانه اي دالبري كه قاب مستطيل شكلي دور تا دور آنها را فرا گرفته است، تزيين شده اند. ديوارهاي خارجي مسجد ابن طولون در قاهره (263ـ265) هم با طاقنماهاي مدور پنجره دار تقسيم بندي شده است. در تزيينات گچي ديوارها، هلال ها و پنجره هاي اين مسجد از روش قالبگيري و برش مايل در كنده كاري چوب و تكرار يك طرح استفاده شده است .

 در معماري مصر دورة فاطمي پنجره هاي معروف به قمريّه و قندليه اهميت ويژه اي دارد. اين پنجره ها پوشش هايي از سنگ يا گچ مشبك يا چوب خراطي شده با شيشه هاي رنگين دارند. پنجره هاي قندليه به دو صورت بنا مي شد: در پنجره هاي قندلية ساده، يك جفت پنجرة مستطيلي با دو آستانة مستوي يا قوسي ، به نام پنجره هاي دوقلو، در كنارهم ساخته مي شد و دربالاي هريك پنجره اي دايره يا بيضي شكل، به نام قمريّه ، تعبيه مي گرديد. در پنجره هاي قندلية مركب بيش از دو پنجره، با قوس يا بدون قوس، در كنار هم ساخته مي شد و در بالاي آنها پنجره هاي دايره اي يا بيضي در دو رديف، در رديف پايين دو پنجره و در رديف بالا يك يا چند پنجره ، قرار مي گرفت . غالباً قمريّه هاي منفردِ دايره اي شكل، در ديوار قبله و بالاي محراب تعبيه مي شد. نمونه اي از اين نوع پنجره ها را مي توان در ديوارهاي مسجد الازهر مصر  و مسجد سلطان حسن  مشاهده كرد .

 اصطلاح پنجرة قمريّه دردورة مماليك بر پنجره هايي دلالت مي كرد كه با پوشش هايي مشبك از گچ ، سنگ يا چوب خراطي شده پوشانده مي شد كه دراين صورت گاه به آن قمريّة خرگاه نيز مي گفتند. قمريّه در اين دوره نيمكره اي شکل بود ، در داخلِ سكنج ها از پنجره هاي بيشتري استفاده مي شد و قمريّه ها نيز تزيينات بيشتري يافت .

 پنجره هاي دوقلو يا سه قلو ، ساده و بلند و داراي قوسي شكسته بودند . نمونة آن را مي توان در نماي گنبد قلاوون (683) مشاهده كرد. در اين مسجد مصالح ساختماني مختلف در قرنيز پنجره ها، شكل مضرس درهم فرورفتة زيبايي ايجاد مي كند. قاب پنجره ها در اين بنا اغلب نوك دار و با يك رف به هم پيوسته اند. دريچة پشت پنجره ها در اين دوره مانند منبر مسجد با قطعات حكاكي شده از چوب يا عاج تزيين مي شـده است .

 نوعي پنجرة بيرون آمدة چوبي به نام مشربيه نيز در طبقه هاي فوقاني ساختمان هاي مسكوني ، بويژه در مواردي كه نماي ساختمان به سمت گذر عمومي بود، نصب مي شد كه تمام سطوح آن چوبي و غالباً بر كنسول هايي چوبي متكي بود. از آنجا كه در بيشتر موارد سطح بازشو اين پنجره ها مشبك بود، افراد از داخل اتاق ، بدون آنكه ديده شوند، به بيرون اشراف داشتند .

در معماري عثماني نورگيرهايي در گردنة گنبد بناها مشاهده مي شود. اين طرح در بناي مسجد اولوجامع ، تعداد زيادي از مساجد آناطولي و اولين مسجدي كه در روم ايلي احداث گرديده استفاده شده است. سنان ــ كه در 978 ـ 984 مسجد سليميه را در ادرنه بنا كرد . براي كاهش سنگيني گنبد، پنجره هاي زيادي در آن ساخت. در اين مسجد، هر ساقة گنبد داراي 32 پنجرة هلالي بسيار بلند است .

در معماري هند در دورة گوركانيان ، پنجره هاي برجسته بسيار ديده مي شوند كه يكي از بهترين نمونه هاي آن پنجره هاي عمارتي پنج طبقه به نام هوا محل در جيپور است كه با تركيبي خاص طراحي و ساخته شده و نماي بيروني را بسيار جالب توجه كرده است . در اين بنا، هريك از فضاهاي رو به بيرون سه پنجره با سقفي منحني شكل دارد كه پنجرة مياني از دو پنجرة ديگر بزرگتر است .

 از ايران باستان پنجره اي باقي نمانده است تا بتوان چگونگي آن را دريافت. تنها مي دانيم كه به فرمان شاهان هخامنشي چوب هاي سخت را از راه هاي دور مي آوردند كه به احتمال قوي به مصرف در و پنجره مي رسيده است. افزون بر آن، از زر و سيم و عاج و مصالح تزييني ديگر نيز در آرايش پنجره استفاده مي شده است. با توجه به برخي شواهد، چارچوب پنجره هاي به كار رفته در بناي تخت جمشيد از تخته سنگ هاي يكپارچه تراشيده شده، بوده است. در قسمتي ديگر از اين بنا، آثاري ديده مي شود كه حاكي از وجود نورگيرهاي سقفي است.

 در ايران پس از اسلام در تمام دوره ها بناهايي متأثر از معماري ايراني ساخته شده كه در آنها پنجره هاي مشبك در ديوار، سقف و گنبدها به كار رفته است. از آن جمله مي توان به نورگيرهاي مسجد تاري خانه  (سدة دوم )، مقبرة الجايتو در دورة ايلخانان و پنجره هاي مشبك بقعة شيخ صفي الدين اردبيلي اشاره كرد .

 معمولترين نوع پنجره در معماري ايران ، پنجره هاي دو لته (دو لنگه ) يا چند لته بود كه هر لتة آن غالباً روي يك پاشنه و يك ميلة چوبي در بالا و پايين مي چرخيد. در پنجره هاي چند لنگه ، گاهي يك يا چند لنگه را به صورت ثابت و شماري از لنگه ها را به صورت بازشو مي ساختند، گونه اي از پنجره ها را نيز به صورت قدي و از سطح كف اتاق يا اندكي بالاتر مي ساختند كه به در ـ پنجره معروف اند. بسياري از پنجره هاي اتاق هاي اصلي را به اين صورت مي ساختند تا هنگامي كه روي زمين مي نشستند، بتوانند فضاي بيرون را ببينند. برخي از اين گونه در ـ پنجره ها درِ ورودي اتاق نيز بود. در نواحي كويري غالباً اندازه و نوع اتاق ها را با تعداد در يا در ـ پنجره هاي آنها  سه دري ، پنج دري و مانند آن مشخص مي كردند .

 از انواع ديگر پنجره ، بيشتر در دوران زنديه و قاجاريه كه از نظر هنري بسيار حايز اهميت است ، نوعي پنجرة چوبي دو لنگه به نام اُرسي است . دربارة ريشة اين واژه اختلاف نظر وجود دارد. در فرهنگ لغت نامه آمده است،  "اور" به معناي بالاست و اُرسي يعني پنجره هايي با لنگه هاي بازشو بالارونده . بنا به گفتة محققان  اين كلمه از ارو يا اروس ( arus ) پهلوي گرفته شده و به معناي سفيد و روشنايي است. لنگه هاي اين پنجره به جاي حركت بر حول محور پاشنه، در درون يك چارچوب به سمت بالا و پايين حركت مي كند. اُرسي غير از چارچوب به سه قسمتِ آستانه، طبقة پايين يعني لنگه هاي بازشونده و قسمت بالا كه مخفي كنندة لنگه هاست تقسيم مي شود. قسمت بالا به صورت دو جداره ساخته مي شود تا هنگامي كه لنگه ها بالا كشيده مي شوند در ميان جداره ها پنهان شده منظرة نامناسبي به اتاق ندهد. اُرسي ها معمولاً يكي از اضلاع چهارگانة اتاق را تشكيل مي داد و از كف اتاق تا سقف ادامه پيدا مي كرد. سطح پنجره هاي اُرسي غالباً از شبكه هاي چوبي با نقش هاي هندسي بسيار ظريف و زيبا به صورت گره سازي يا قواره بندي و با استفاده از قطعه هاي شيشة رنگي يا ساده ساخته مي شد. بنجامين در وصف اين نوع پنجره در سفرنامة خود مي نويسد: ايرانيان به جاي آنكه براي اتاق هاي خود به شيوة غربي چندين پنجره بسازند، همه را يكجا جمع كرده يك پنجرة بزرگ يا در كه از سقف تا كف اتاق مي رسد براي اتاق در نظر مي گيرند و اين پنجرة بزرگ را با قاب هاي مختلف به سه يا چهار قسمت تقسيم مي كنند و در هر قسمت با به كاربردن شيشه هاي رنگي كوچك ، نماي خارجي و داخلي زيبايي براي اتاق فراهم مي آورند. اُرسي در شهرهاي مختلف نام هاي گوناگوني دارد؛ براي نمونه در يزد به «درهاي شكم پاره » و در قزوين به «درهاي چند چشم  » موسوم است . از جمله بناهاي داراي ارسي مي توان به ارگ كريمخاني ، خانة محتشم ، بناي ديوانخانه و باغ دولت آباد اشاره كرد .

 نوعي پنجره به نام روزن نيز براي نورگيري يا تهويه غالباً در بالاي درها و پنجره ها ساخته مي شد . روزن كه با چوب يا گچ يا سفال ساخته مي شد، اغلب ثابت بود. روزن جنبة تزييني نيز داشت و گاه داراي قوس هلالي و شكسته و گاه ساده و چهارگوش بود و طرح هاي قواره بري با شيشه هاي رنگي در آن به كار مي رفت . براي نمونه مي توان به بالاي درهاي مدرسه و مسجد سپهسالار و ورودي و نماي كاخ ابيض در تهران ، خانة قزويني ها و خانة امجد در سنندج اشاره كرد . در خانة زينت الملك در شيراز روزن ها تنها جنبة تزييني دارد و به صورت قطعة هلالي شكلي از لنگه هاي در سربرآورده و طرح معرق كاري با خطوط اسليمي به صورت جالبي در بالاي آنها به اجرا درآمده است. در خانة شيخ الاسلام اصفهان نيز روزن مستطيلي است .

 گاه به حفره هاي نورگير ساده و بدون شبكة محافظ و پنجره هاي سقفي برخي از فضاها مانند راستة بازارها ، آشپزخانه ها و درهاي ورودي خانه ها نيز روزن مي گفته اند. از انواع روزن ها كه غالباً بر روي پوشش هاي گنبدي شكل، بويژه در حمام ها و بازارها، تعبيه مي شود جامخانه است . معمولاً بر روي حفره هاي سطوح سفالي جام خانه ها ، شيشه نصب مي كردند و هنگام گرما آن را برمي داشتند .

گاه پيرامون پنجره ها برخي عناصر معماري مانند ستون (واقعي يا كاذب )، مهتابي، جان پناه و رُخبام (سطحي نواري شكل در بالاترين قسمت دهانه ) قرار داشت . همچنين از انواع تزيينات ، مانند كاشيكاري و آجركاري و گچبري ، در اطراف پنجره ها استفاده مي شده است .

 پس از دورة قاجار، تحت تأثير معماري اروپايي، ساختن برخي پنجره هاي نوين مانند پالادين (پنجره اي با سه دهانه ، دهانة مياني يا طاق قوسي و دو دهانة ديگر با طاق هاي مسطح ، سنتوري (نوعي پنجرة مستطيلي كه بالاي آن با قوس و سطوح مثلثي شكل تزيين شده است ) و نيز پنجره بيرون آمده رواج يافت . امروزه ، پنجره ها از مصالحي مانند چوب و آهن و آلومينيوم ساخته مي شوند و غالباً با لولا يا به صورت ريلي باز و بسته مي گردند.

 Normal 0 false false false EN-US X-NONE FA